Plastry antykoncepcyjne, a właściwie transdermalny system antykoncepcyjny EVRA, dostępne są w Polsce od lutego 2004 roku. Od roku 2015 na rynku jest także inny produkt LISVY, którego działania jak i sposób użycia jest taki sam jak przy Evrze.

Plastry EVRA/LISVY należą - tak jak pigułki antykoncepcyjne - do hormonalnych metod zapobiegania ciąży i dostępne są wyłącznie na receptę lekarską.

Plaster EVRA ma rozmiary 45 mm na 45 mm (plaster LISVY ma mniejsze wymiary i jest przezroczysty). Przykleja się je na pośladku, podbrzuszu, na zewnętrznych powierzchniach ramion i na barkach (kobiety najczęściej wybierają dwie pierwsze, z wymienionych okolic ciała). W celu zachowania działania antykoncepcyjnego konieczna jest cotygodniowa zmiana plastra. Konieczne jest utrzymanie plastrów przez okres trzech tygodni (w jednym 28-dniowym cyklu), potem następuje jeden tydzień, w którym kobieta nie ma przyklejonego plastra (i w tym czasie występuje krwawienie miesięczne). Po okresie 7-dniowej przerwy - w celu utrzymania działania antykoncepcyjnego - konieczne jest rozpoczęcie przyklejania plastrów z następnego opakowania. Podstawowa przewaga plastrów nad pigułkami polega na tym, że nie ma potrzeby codziennego połykania leków, że hormony trafiają bezpośrednio do krążenia krwi (brak efektu pierwszego przejścia) dzięki temu podawane dawki hormonów mogą być znacznie mniejsze a także że ew. niedyspozycje pokarmowe (nudności, wymioty, biegunki) nie wpływają na wchłanianie hormonów i nie wywołują obniżenia skuteczności antykoncepcji.

Mechanizm działania plastrów antykoncepcyjnych jest taki sam jak przy stosowaniu pigułek antykoncepcyjnych, i wynika on z:

• działania antygonadotropowego na przysadkę mózgową, dzięki temu przysadka nie stymuluje jajnika do wytwarzania komórek jajowych,
• hamowania owulacji (jajeczkowania),
• zmian w składzie czopu śluzowego w szyjce macicy, utrudniających ruch plemników,
• hamowania procesów wzrostowych w błonie śluzowej macicy,
• zmian fizyko-chemicznych w płynach znajdujących się w jamie macicy i jajowodach,
• utrudniania poruszania się rzęsek, w które wyposażony jest nabłonek wyścielający ścianki jajowodów.

Plastry antykoncepcyjne, podobnie jak pigułki, dostępne są wyłącznie na recepty lekarskie. Aby uzyskać receptę, kobieta powinna się zgłosić na badanie ginekologiczne i badanie piersi. W czasie wizyty u ginekologa przeprowadzane jest także badanie cytologiczne szyjki macicy oraz sprawdzane jest ciśnienie tętnicze krwi. Lekarz zwykle kieruje pacjentki na badania laboratoryjne, pozwalające na ocenę czynności wątroby, układu krzepnięcia, gospodarki lipidowej i węglowodanowej. Gdy nie ma przeciwwskazań, lekarz przepisuje plastry i zaleca systematyczne zgłaszanie się na badania kontrolne. Pierwsza wizyta kontrolna powinna mieć miejsce po dwóch miesiącach stosowania plastrów. Następne badania kontrolne mogą być przeprowadzane nieco rzadziej; co 3-4 miesiące.

Sposób stosowania plastrów antykoncepcyjnych EVRA/LISVY

• Pierwszy plaster przykleja się w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego (wyłącznie na skórę czystą, suchą, nie podrażnioną i nieuszkodzoną).
• W każdym 28 dniowym (czterotygodniowym) cyklu; przez trzy tygodnie stosuje się plaster EVRA/LISVY, po tym okresie następuje tygodniowa przerwa.
• Plastry można umieszczać wyłącznie na pośladkach, na dolnych partiach brzucha, na ramionach lub barkach.
• Plaster należy nosić przez siedem dni. W dniu zmiany plastra należy odkleić "stary" plaster i natychmiast przykleić "nowy" plaster (nie należy naklejać kolejnego plastra w tym samym miejscu, w którym był przyklejony poprzedni plaster).
• Wykonywanie przez kobietę normalnych czynności życiowych a nawet przebywanie w saunie lub wykonywanie ćwiczeń fizycznych (np. biegi, pływanie, kąpiele, opalanie) nie zmniejsza skuteczności antykoncepcyjnej plastrów EVRA/LISVY.

Jeżeli zapomniałaś o zmianie plastra w odpowiednim czasie, to policz ile godzin minęło od czasu, w którym powinnaś zmienić plaster (plastry należy zmieniać co tydzień, zawsze w tym samym dniu tygodnia i o tej samej porze):

• Jeżeli było to przy zmianie pierwszego plastra na drugi, to należy odkleić pierwszy plaster i przykleić kolejny plaster najszybciej jak możesz, a przez następne 7 dni trzeba dodatkowo stosować mechaniczne środki antykoncepcyjne.
• Jeżeli było to przy zmianie drugiego, na trzeci plaster a opóźnienie wynosiło mniej niż 48 godzin, to jak najszybciej należy przykleić następny plaster. W takich przypadkach zachowana jest pełna skuteczność antykoncepcyjna.
• Jeżeli spóźniłaś się z przyklejeniem pierwszego plastra z kolejnego opakowania i przerwa wynosiła więcej niż siedem dni, to w ciągu pierwszych siedmiu dni całego następnego cyklu konieczne jest stosowanie dodatkowego zabezpieczenia antykoncepcyjnego.

Co zrobić, jeżeli plaster (EVRA/LISVY) odkleił się częściowo lub całkowicie? Plastry EVRA/LISVY wykazują się bardzo dobrym przyleganiem. W badaniach klinicznych testowano ponad 70.000 plastrów u kobiet z wielu krajów świata. Mniej niż 3%, spośród nich, odkleiło się częściowo a poniżej 2%, całkowicie. Jeżeli jednak plaster częściowo się odklei przed Dniem Zmiany Plastra, to należy postępować według poniższych zaleceń.

• Jeżeli plaster był odklejony całkowicie lub częściowo przez czas krótszy niż 24 godzin, to należy podjąć próbę ponownego przytwierdzenia go (mocno przycisnąć plaster do skóry otwartą dłonią i przytrzymać przez 10 sekund, upewniając się, czy brzegi plastra EVRA dobrze przylegają. Przesunąć palcami po brzegach plastra, by zapewnić optymalne ich przyleganie) lub zmienić plaster na nowy. W takim przypadku nie ma konieczności stosowania antykoncepcji wspomagającej, a Dzień Zmiany Plastra pozostaje bez zmian.
• Jeżeli plaster był odklejony całkowicie lub częściowo przez czas dłuższy niż 24 godziny, lub gdy kobieta nie jest pewna od jak dawna plaster jest odklejony, należy natychmiast założyć nowy plaster by zapobiec zajściu w ciążę. Powinno się rozpocząć nowy 4-tygodniowy cykl. Zaczyna się wtedy nowy Dzień Zmiany Plastra, należy również stosować antykoncepcję wspomagającą przez pierwszy tydzień nowego cyklu.

Przeciwwskazania do stosowania plastrów antykoncepcyjnych:

• ciąża
• choroby układu krążenia; choroba zatorowo-zakrzepowa, nadciśnienie tętnicze, stan po przebytym zawale, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia krzepnięcia
• przebyty udar mózgowy
• choroby układu sercowo- naczyniowego w wywiadzie rodzinnym
• choroby wątroby: zapalenie wątroby i nowotwory
• nowotwory estrogenozależne np. rak sutka
• długotrwałe unieruchomienie
• palenie papierosów przez kobiety w wieku powyżej 35 lat
• dużego stopnia otyłość
• niedokrwistość sierpowata
• toczeń rumieniowaty
• masa ciała powyżej 90 kg

Działania niepożądane:
Działania niepożądane dość często występowały u kobiet, stosujących antykoncepcję hormonalną w postaci pigułek antykoncepcyjnych najstarszej generacji. Obniżenie dawek hormonów w środkach antykoncepcyjnych spowodowało, że objawy niepożądane zdarzają się bardzo rzadko. Do tych objawów należą:

• obrzmienie i bolesność piersi (skutek działania estrogenów),
• nudności, wymioty, wzdęcia (skutek działania estrogenów),
• ostuda (żółtobrunatne plamki) na twarzy,
• nadwrażliwość na światło (skutek działania estrogenów),
• przyrost masy ciała w wyniku zatrzymania płynów w organizmie (skutek działania estrogenów),
• przyrost masy ciała w wyniku nadmiernego apetytu (skutek działania progestagenów),
• zmniejszenie libido (skutek działania progestagenów),
• suchość pochwy (skutek działania progestagenów),
• obniżenie nastroju a nawet depresja (skutek działania progestagenów),
• może dochodzić do przetłuszczania się włosów (skutek działania progestagenów),
• bóle głowy,
• przemijające plamienia z dróg rodnych.

Trzeba dodać, że działania niepożądane występują rzadko, i w wielu przypadkach przemijają bez żadnego leczenia.

Powikłania

Powikłania polekowe mogą zdarzać się po przyjęciu każdego leku (nawet przyjmowanie witamin nie gwarantuje uniknięcia działań niepożądanych). Dużej części powikłań można uniknąć, jeżeli przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji hormonalnej przeprowadzone będzie dokładne badanie lekarskie. Ale mimo to w literaturze fachowej podaje się, że stosowanie plastrów antykoncepcyjnych (podobnie jak przy pigułkach antykoncepcyjnych) zwiększa ryzyko wystąpienia:

• Chorób układu krążenia: choroba zakrzepowa, choroby naczyń wieńcowych (szczególnie przy stosowaniu starszego typu pigułek), nadciśnienie tętnicze i udar mózgu.
• Żółtaczki - bardzo rzadko, w ciągu 2-3 tygodni od chwili rozpoczęcia stosowania antykoncepcji hormonalnej może dojść do wystąpienia żółtaczki. Stan ten ustępuje z chwilą zaprzestania stosowania tej metody. W zależności od opinii lekarza (po okresie około 3 miesięcy), jeżeli wyniki badań czynności wątroby są prawidłowe, to można ponownie rozpocząć przyjmowanie tych leków.
• Polekowego zaniku miesiączkowania.
• Raka piersi

Według niektórych źródeł (są także poważne dowody, że antykoncepcja hormonalna nie przyczynia się do zwiększenia tego ryzyka), przyjmowanie pigułek antykoncepcyjnych nieznacznie zwiększa ryzyko wystąpienia raka piersi. Być może jednak, że obserwowane zwiększone ryzyko wynika głównie z faktu, iż kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną znacznie częściej zgłaszają się na badania lekarskie i dzięki temu, w tej grupie kobiet częściej wykrywa się zmiany nowotworowe. Zmiany te wykrywane są zwykle wcześniej, niż u kobiet nie stosujących antykoncepcji hormonalnej. Dzięki temu właśnie wyniki leczenia są lepsze u kobiet, które uprzednio stosowały tę metodę antykoncepcji.

Wady:

• Niektóre kobiety, stosujące antykoncepcję hormonalną mogą tracić ochotę na współżycie seksualne. Uwaga dotyczy wszystkich hormonalnych metod antykoncepcyjnych. Ale nie trzeba jej odczytywać jako dotyczącą tylko Evry/Lisvy.
• Plastry antykoncepcyjne mogą, w niewielkim stopniu, wywoływać skórne reakcje miejscowe.

Zalety:

• Bardzo dobry, odwracalny efekt antykoncepcyjny. Po zaprzestaniu stosowania plastrów płodność powraca najczęściej już w następnym cyklu. Uważa się, że bezpośrednio po odstawieniu plastrów (tak jak przy stosowaniu pigułek) prawdopodobieństwo zajścia w ciążę może być nawet wyższe niż zwykle.
• Zmniejszenie lub niewystępowanie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego (u kobiet, które przed tym cierpiały na tę dolegliwość).
• Zmniejszenie dolegliwości związanych z krwawieniami miesiączkowymi oraz ryzyka wystąpienia (u danej kobiety) niedokrwistości. Ta zaleta jest skutkiem zmniejszenie utraty krwi podczas miesiączkowania.
• Zmniejszenie częstości występowania zapaleń przydatków i ciąż pozamacicznych.
• Łagodzenie dolegliwości związanych z endometriozą
• Zmniejszenie częstości występowania raka trzonu macicy i raka jajnika.
• Zmniejszenie ryzyka rozwoju mięśniaków macicy.
• Zmniejszenie ryzyka rozwoju torbieli jajników.
• Zmniejszenie ryzyka powstawania łagodnych zmian w piersiach (torbieli, włókniaków).
• Stosowanie antykoncepcji hormonalnej ma znaczenie w profilaktyce osteoporozy.
• Stosowanie plastrów antykoncepcyjnych nie zakłóca przebiegu zbliżenia seksualnego.
• Plastry antykoncepcyjne, w porównaniu z pigułkami, są łatwiejsze w stosowaniu a przez to ich skuteczność może być znacznie wyższa
• Bez obawy o skuteczność mogą je stosować nawet pacjentki, które mają zaburzenia czynności przewodu pokarmowego (np. skłonność do biegunek, zespół wrażliwego jelita itp.).

Skuteczność:

Skuteczność tej metody - tak jak przy perfekcyjnym stosowaniu pigułek antykoncepcyjnych - jest bardzo wysoka; wskaźnik Pearla jest mniejszy niż 1,0. Czyli, że na 100 kobiet stosujących tę metodę przez pełnych dziesięć lat, możliwe jest dojście tylko do kilku niepożądanych ciąż. Jest bardzo ważne, że praktyczne ryzyko dojścia do niepożądanej ciąży podczas stosowania plastrów jest bardzo małe i zbliżone do ryzyka teoretycznego (o którym piszemy powyżej). Wynika to z łatwiejszego sposobu stosowania plastrów i większej odporności tej metody na niewielkie błędy dawkowania.